قدمت نهاوند

مو قعیت جغرافیایی :

ایران در نیمکره شمالی از سطح کره زمین بین 25 تا 40 درجه عرض شمالی و از خط استوا (مدار و مبداُ) و بین 24 و 63.5 درجه طول شرقی از نیمروز گرینویچ مبدا ُ انتخابی واقع شده است . چنانچه مناطق بین عرض های از 0 تا 30 درجه و از 30 تا 60 درجه و از 60 تا 90 درجه شمالی به ترتیب روی کره زمین عرض های پست ، متوسط ، بلند بدانیم در این صورت ایران در عرض متوسط قرار دارد و هرگاه فواصل بین طول ها از 0 تا 60 درجه و از 60 تا 120 درجه و از 120 تا 180 درجه شرقی را نسبت به نصف النهار گرینویچ به ترتیب خاور نزدیک ، خاور میانه و خاور دور بخوانیم در این تقسیم بندی در خاور نزدیک قرار می گیرد .

موقعیت جغرافیائی ایران نشان می دهد که تمام خاک این کشور در مناطق معتدله کره عرض واقع شده و در حدود 1.5 درجه از مدار راُس السرطان (1.2/32درجه) که در حد شمالی منطقه را معین می نماید بالاتر است . 

نهاوند در موقیت 48 درجه و 24 دقیقه طول شرقی ، 23 درجه و 22 دقیقه عرض شمالی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد .  اختلاف ساعت آن با تهران 28/13 ، ثانیه/دقیقه است .

شرح مختصری در مورد نهاوند :

موقیت شهری :

نهاوند از شمال به شهر های تویسرکان و همدان ، از خاور به ملایر ، از باختر به استان کرمانشاه و از سمت جنوب به استان لرستان محدود است .

وسعت :

بر آورد وسعت شهر را در سال  64 - 65 حدود 02/13 کیلومتر مربع نشان می دهد . در کل وسعت شهرستان حدود 1670 کیلومترمربع است .

بافت قدیمی شهر ابتدا در منطقه پا قلعه بوده ، بعد به تدریج به دامنه های جنوبی و غربی باختری کشیده شده است .  پس از احداث خیابان سراسری در سال 1315 ، به تدریج بافت کالبدی شهر از نظم و ترتیب بیشتری برخوردار گردید و به آهستگی ترکیب عناصر و فضاهای زیستی آن به وضعیت متعارف شهری نزدیکتر شد . پس از سالهای 1340 تا 1375 پیکره شهر ، قبرستان قدیمی و قسمتی از باغهای جنوب و جنوب باختری را در نوردید . پس از انقلاب به واسطه مهاجرت روستائیان این محدوده گسترش زیادتری یافته است . در طرح های هادی منطقه ، توسعه فیزیکی شهر ، عمدتاً به طرف شمال و شمال باختری پیش بینی شده است که تکافوی اسکان جمعیت پیش بینی شده 398 هزار نفری سال 1400 شمسی را داشته باشیم . در حال حاضر 127 هکتار از اراضی شمال و شمال خاوری بعد از جاده کمربندی جهت گسترش آتی شهر در نظر گرفته شده است ، علاوه بر این زمین های مجاور جاده کرمانشاه هم جهت توسعه آتی شهر وضع مناسبی دارند .

فاصله نهاوند تا شهرهای مجاور :

فاصله این شهر تا تهران از مسیر ملایر - اراک 452 کیلومتر و از مسیر همدان 496 کیلومتر است  فاصله نهاوند تا همدان 140 کیلومتر ، تا دو راهی کنگاور کرمانشاه 53 و از دو راهی تا کرمانشاه 77 کیلومتر است . نهاوند تا کرمانشاه 130 كیلومتر است . از نهاوند تا دو راهی ملایر ، بروجرد 32 کیلومتر است و از دو راهی تا ملایر هم 32 کیلومتر است که سر راه سامن از بخش هاي ملایر وجود دارد . از دو راهی تا بروجرد 25 کیلومتر راه است که سر راه آنها هم اُشترینان از بخش هاي بروجرد قرار دارد . 

 توپوگرافی زمین :

ارتفاع شهر از سطح دریا 1667 متر می با شد . البته ايستگاه سينوپتيك تكميلي آن در ارتفاع 1676 متري قرار دارد . شیب عمومی آن از شمال به طرف جنوب است . اراضی نواحی خاور (شرق) و جنوب خاوری از تپه ماهورهایی تشکیل یافته است که به تدریج به سمت شمال باختری (غرب) از عوارض زمین کاسته می شود . قسمت های جلگه ای بیشتر در جنوب و بخش باختری شهرستان گسترده است . این منطقه از شهرستان به واسطه برخورداری از آب رودخانه گاماسیاب و رودهای دیگر که از اطراف به آن ملحق می گردد دارای زمین های حاصلخیز است .

منطقه شمال و بخش خاوری به واسطه بلندی و عوارض زمین و عدم جریان رودهای پرآب دائمی ، بازدهی زمین های آن نسبتاً کم است .

آب این بخش از شهرستان  بیشتر از قنات و بعضی رود خانه های کوچک تأمین می گردد . نهاوند در دره ای به عرض تقریبی 4 الی 12 کیلومتر بین رشته کوه های شمای و جنوبی واقع شده است . این محدوده دارای عوارض طبیعی از قبیل تپه ماهورهای کوچک و بزرگ است .                                                                             در داخل محدوده فعلی شهر به عوارضی در پا قلعه ، از جمله تپه سنگی مصلی ، معروف به (سرچُقا) بر می خوریم  بلندی های جنوبی و باختری ده شاطر آباد که به صورت مسکونی درآمده نیز از عوارض یاد شده است .

در سمت خاوری شهر تپه بزرگ و کشیده (چُت) معرف به چُت داحسین وجود دارد . در جنوب خاوری تپه سنگی دیگری دیده می شود ، که مجموعاً ناهمواری های شهر را تشکیل می دهد .

بلایای طبییعی

 زلزله :

با نگاهی به نقشه سایز مُوتکتونیک دنیا مشاهده می شود که یکی از نوارهای زلزله خیز ، نوار اقیانوس آرام و نوار آلپاین است که از هیمالا شروع و به سوی ایران ، ترکیه و نواحی دریای مدیترانه کشیده می شود .

با توجه به موقعیت جغرافیائی نهاوند که خود جزئی از زون تکنونیکی سندج ، سیرجان و نواحی زاگرس خرد شده است ، می توان دریافت که منطقه نهاوند در روی نوار آلپاین زلزله خیز قرار گرفته است . با توجه به داده های فوق در گذشته های دور و نزدیک ، این شهر كه گاه از قهر طبیعت لرزیده و موجب صدمات جانی و مالی بسیاری شده و در آینده نیز انتظار وقوع آن را باید داشت .  

ابن اثیر ، اشاره به زلزه سالهای 571 و 524 هجری دارد که شهر های موصل ، جبال و الجزیره را لرزاند و باعث کشتار بسیار شده است . 

محمد ابن محمود طوسی خبر می دهد که در سال 591 هجری قمری در بلاد جبل زلزله به مدت هفت روز ادامه داشته است .

آمبرِسِز در کتابش از زلزله هایی که در منطقه جبال رخ داده خبر می دهد ، که از جمله آنها عبارت است از :

1 . زمین لرزه بزرگی در زاگرس مرکزی (که تقریباٌ با ولایت جبال تطبیق می کند) به جز رویداد سال 872 – م  سیمره ]خبر می دهد

2 . در همدان زمین لرزه ای در سال 345 . ق روی داده است .

3 . در غروب 18 شوال / 450 . ق زمین لرزه ای به گونه ای گسترده در زاگرس باختری حس شد که تا موصل و همدان و واسط را لرزانده است .

4 . در شعبان / 480 زمین لرزه ای همدان و مناطق همسایه اش ، جبال را لرزاند .

5 . از زمین لرزه های سال های اخیر می توان از زلزله 26 مرداد 1337 نام برد که در اثر آن 128 نفر از اهالی دهات کشته شدند ، که زمان وقوع آن را ساعت نوزده و سیزده دقیقه و چهل و هشت ثانیه (48/13/19) ثبت کرده اند .

6 . زلزله ای که در 17/11/1350 در ساعت 40/22/1 بامداد به وقوع پیوست که قدرت آن 4.8 ریشتر بود و دیگری در ساعت 20 شب جمعه در تاریخ 15/3/1365 به قدرت3.7 ریشتر که نهاوند همدان و اطراف را به لرزه در آورد .

7 . در روز 8/3/1366 زلزله ای شدید 23 بار نهاوند و همدان و شهر های همجوار را تکان داد که بار اول ساعت 3/10 دقیقه صبح به وقوع پیوست و به چند روستا صدمات زیادی وارد ساخت ، از جمله در کهریز صفی خان عده ای مجروح شدند . بار دوم در ساعت 59/11 دقیقه با شدت 3.2 ریشتر و سومین بار در ساعت 35/12 دقیقه با قدرت 4.1 ریشتر بود .

 8 . در روز 13/3/1366 زلزله دیگری با قدرت 4.3 ريشتر در ساعت 37/9/11 ثانیه نهاوند تویسرکان و همدان را لرزاند .

سیل :

بدون شک سیل مهیب 1317 اولین سیلی نبوده که در این شهر جاری شده است زیرا موقعیت طبیعی و نزدیکی کوهای باروداب ، قینل و اشراف کوهای مزبور به سمت جنوب و خاور شهر ، همواره برای مردم تهدیدی جدی بوده است ، دلیل آن هم سیل های بزرگی بوده که در سالهای اخیر در این شهر جریان یافته لکن به علت وجود سیل برگردان خسارت جانی و مالی نداشته است .

سیل یاد شده در عصر روز 21 شهریور سال1317 در ساعت 9 شب جاری شد که باران آن در روز 20 شهریور شروع به بارش کرده بود و خسارت های آن واقعه دردناکی بر مردم این شهر بود . زیرا عده ای را کشت و خانه های زیادی را خراب و اموال و اثاثیه مردم را از بین برد .

 کوه ها :

1 . رشته کوه های شمالی : این کوه ها سراسر شمال یعنی شمال خاوری تا شمال باختری را در بر می گیرد . این کوه ها عبارتند از : اسبی (سفید کوه) – ملوسان – برجک – آردیشو – قینل – باروداب – عشوند – کله خان (کَله خُو)

2 .  سفید کوه : این کوه از باختر سامن (بخشی در غرب ملایر) کشیده شده . مرز بین شهرهای ملایر و نهاوند را تشکیل داده ، تا شمال باختر نهاوند ادامه یافته ، به وسیله رودخانه ملایر قطع و گذرگاه سیاه دره را به وجود آورده است . ارتفاع قله 2475 متر و ارتفاع گذرگاه سیاه (کوه سیاه دره) 2818 متر است .

3 . کوه کمر زرد : بین دره کنگاور ودره رودخانه تویسرکان است .

 4 . کوه آردشان (به گویش محلی آردیشو) : این کوه در دهستان سفلی شهرستان ،11 کیلومتری

شمال غربی و 3.5 کیلومتری جنوب روستای ملوسان است . ارتفاع آن 2533 متر است .

5 . رشته کوه های جنوبی :  این کوه ها جزئی از رشته کوه های زاگرس است (آب و هوای نیمه خشک آلپی و زمستان ها بسیار سرد و برفی) . آنچه از این رشته كوه عظیم ، مناطق جنوبی شهرستان را در بر می گیرد به نام کوه (گَرو) خوانده می شود . این رشته دنباله کوه های شاهور ، پاوه ، روانسر و بیستون است که از شمال باختری تا شمال خاوری کشیده شده و به کوه های بروجرد منتهی می گردد و با فاصله چند رشته ، به موازات کبیر کوه است که از شمال باختری ایران شروع شده و تا فارس ادامه دارد  . بلند ترین قله کوه گرو در بالای سر چشمه رود گاماسیاب است که ارتفاع آن از سطح دریا 3396 متر می باشد در مجاور و موازی گرو کوه دیگری به نام چهل نابالغان قرار دارد . بین این دو کوه گردنه هايی وجود دارد به ارتفاع 3000 متر که راه طبیعی نهاوند به خاوه است .

غارها :

غار گاماسیاب : این غار دارای 65 متر طول و بزرگترین غاری است که در این شهرستان وجود دارد . عرض دهانه غار حدود 1.70 و ارتفاع آن 8 متر است ، راهرو آن نسبتاٌ باریک و طول آن 10 متر می باشد . تالار آن به ارتفاع 5 متر و به عرض 10 متر می باشد ، پس از آن دالانی به عمق 40 متر قرار دارد . در انتهای طول 60 متری غار آب چکان زیبایی خود نمائی می کند .

دیگر غارها عبارتند از : غار ضحّاک در سر خلج – غار اسماعیل خانی در ملوسان – دو غار در روستای تایمه

آب ها :

 آبهای سطحی (رودخانه ها) : 

1 . رودخانه گاماسیاب : وسعت آبریز دشت نهاوند 876 کیلومتر است . بزرگترین رودی که در این شهرستان جریان دارد گاماسیاب است . گاماسیاب از یکی از دره های کوه گرو که از زیر بلند ترین قله آن به بلندی 3396 متر از پایه دیواره کوه (کلا سیاه) که بازویی از گرو است ، از زیر دهانه غاری به همین نام می جوشد . در تقسیم بندی حوضه ای ، گاماسیاب جزء حوزه آبریز خلیج فارس است سطح آبریز آن 107830 کیلومتر مربع و مقدار آبدهی سالیانه آن بالغ بر 1176 میلیون متر مکعب است .

منشاء این رود از یخچال طبیعی عظیمی است که روی قله بالای غار قرار دارد .

2 . رودخانه حرم آباد : این رود از دره های شرقی بخش سربند اراک سر چشمه می گیرد سپس با رودی که از جوزان می آید در خاک ملایر در شمال هزار جریب گیل آباد با رود دیگری که از سوی (ازندریان) و جوکار می آید جریان می یابد ، یکی شده ، در جنوب غربی باباکمال وارد تنگه کوهستانی می گردد و در نزدیکی دهکده لیلی یادگار به گاماسیاب می پیوندد .

3 . رود خانه شهاب و خرم رود : رود شهاب از کوه های دهستان چهار دولی سر چشمه می گیرد ، سپس در اراضی سهم الدین به خرم رود که از دره های الوند جاری است پیوسته و در انتهای جنوبی بخش کنگاور با رود تویسرکان یکی شده ، در نزدیکی چُقا سرائیل به گاماسیاب ملحق می شوند ، از این پس گاماسیاب از سمت غرب به راه خود ادامه داده ، در بخش بیستون رود دینور را دریافت می کند و در انتهای بخش مرکزی کرمانشاه به قره سو می ریزد ، از آن پس وارد خاک لرستان

 مي گردد . بیشر رودهایی که از کبیر کوه و لرستان جاری می شوند به آن می پیوندند و به نامسِیمَره خوانده می شوندو در آخر به کرخه در حاشیه غربی خوزستان میریزد .

4 . رود های دیگر نهاوند : گوشه سعد وقاص – شعبان – باروداب – خرچنگ رود 

 آبهای زیر زمینی : که شامل قنات ها ، سراب ها و چشمه ها می گردد .

قنات ها : عمر قنات در ایران به ویژه در مناطق کویري به دوران ما قبل تاریخ می رسد . سیندلر در قرن نوزدهم از قناتی چند هزار ساله در نزدیکی دامغان صحبت می کند . 

در بخش شمالی شهر ، مزارع به وسیله قنات سیراب می شوند . به علاوه چند رشته قنات از قدیم در بخش خاوری شهر وجود داشته است ، از جمله بین قبر آقا و بیمارستان ، قناتی هست که باغچه ای را به نام باغچه معماریان مشروب می کند . چند رشته دیگر در نواحی قصاب خانه و در نزدیک (مرن حاج آقا تراب) جاری است که مورد استفاده زمین های کشاورزی حاشیه شهر است.دیگری قنات ده شاطر آباد ،حدود 3 کیلومتری شهر است. 

مجموع قنوات شهر و دهات 15 رشته با 16.6 میلیون متر مکعب تخلیه سالانه که از این مقدار 9.7 میلیون متر مکعب آن در مدت 7 سال به مصرف آبیاری می رسد .

سراب ها  : نواحی غربی کشور ما بعد از مناطق شمالی به واسطه برخورداری از رطوبت مناسب و وجود کوه های بلند دارای برف و باران نسبتاً کافی است . همین امر موجب پیدایش رودها ، چشمه ها و سراب های متعدد در این نواحی شده است .

سراب های شهرستان نهاوند عبارتند از :

1 . سراب گاماسیاب - 16کیلوتری جنوب نهاوند                

2 . سراب بنفشه - 14کیلوتری جنوب     

 3 .سراب قاضی - 14کیلوتری جنوب غربی

4 . سراب گیان - 17 کیلومتری غرب نهاوند و جنوب غربی روستای گیان    

5 . سراب گنبد کبود - 23 کیلومتری غرب نهاوند و نزدیک روستای گنبد کبود

6 . سراب فارسبان - 26 کیلومتری غرب شهر     

 7. سراب ملوسان - 15 کیلومتری شمال شهر

8 . سراب کاج کوژ - در شمال سراب قاضی حاجی آباد گیان     

9 .  سراب پی تیان - نزدیک پل حاجی آباد علیمراد         10 . سراب ماران - نزديک ده نو

11 . سراب بابا علی خلجرود       12 . سراب فاماس     13 . سراب   ورازانه                                         14. سراب کنگاور کهنه              15. سراب سرخلج

چشمه ها : این شهر و دهات اطراف آن دارای 22 دهانه چشمه می باشد که مجموع آبدهی چشمه ها 12.6 متر مکعب است .

چشمه های شهرستان نهاوند عبارتند از :

1 . چشمه ابدال - از شمال شرقی به جنوب از ناحیه بالای محله سادات جاری می شود .

2 . چشمه قیصریه - این چشمه دارای 4 سنگ آب است که محله چهار باغ را آبدهی می کند .

3 . چشمه قلعه حسن خانی - درضلع جنوبی قلعه جاری بوده و آب آن در استخری در همان محل جمع می شود 

4 . چشمه کوچه علی آباد - مسجدی در بالای آن است و سال ها مکتب خانه مرحوم حاج ملا جواد بوده  .

5 . چشمه دو خواهران - در محلی به همین نام در پا قلعه 

6 . چشمه سیدان - نزدیک باروداب

7 . چشمه یا قنات پهلوان محمد صادق که دارای یک سنگ آب است و در قسمت غربی میدان شاهپور قرار دارد .

8 . چشمه یا قنات گلشن که در محلی به همین نام جاری است که به آن چشمه دعوِئی هم گفته می شود .

و دیگر چشمه ها عبارتند از : چشمه محله ، یهودیها ، زیر چقا ، چاله اولاد ، بازار جوراب دوزها ، شُرشره ، ملا نقی و بالاخره چشمه کاخ ، که در سه کیلومتری شهر نزدیک روستای گل زرد واقع است و اخیراٌ از آن برای لوله کشی شهر استفاده می شود .

مشخصات کلی آب و هوا :                                                                                                       

زاگرس به واسطه این که از نم بادهای مرطوب مدیترانه ای برخوردار است در ماههای پاییز و زمستان از برف و باران کافی برخوردار می باشد . برابر ارقام و آمار ضبط شده ، هوای این شهرستان معتدل کوهستانی است . ایستگاه های هواشناسی موجود حداکثر مطلق درجه حرارت شهر نهاوند را در سالهای 1354 – 1353 حدود 36 و 32 درجه سانتیگراد و حداقل مطلق را 19  درجه سانتیگراد نشان داده . البته این ارقام نمی توانند نماینده تمام مناطق شهرستان باشد ، چه هوای مناطق کوهستانی با دشت ها و جاهای پست تر چه در زمستان و چه در تابستان تفاوت دارد عموماٌ موقعیت هوا در این شهرستان متغیر است و اغلب قابل شناسائی کلی نیست که بتوان بر اساس آن برای کشاورزی برنامه ریزی های منظمی تدوین نمود . گاهی دیده شده است سرما تا اواخر فروردین و نیمه اول اردیبهشت هم ادامه داشته . بعضی سالها سرمای زودرس در اوایل مهرماه مزارع جالیز و تاکستان ها را از میان برده است ، به طوری که اولین برف زمستانه در اواخر مهرماه در بالای قله کوه گرو می نشیند که اهالی می گویند (گرو خلعت پوشیده) دو ماه آخر پاییز باران شروع می شود که در زمستان بخصوص دی و بهمن تبدیل به برف سنگین می شود .

نیمه دوم اسفند ماه هوا معتدل تر می گردد . در فروردین و اردیبهشت باران های ممتد و پر ثمری می بارد و موجب می شود که سراسر دشت ها و کوه ها پر از سبزه و علف و گل های رنگارنگ گردد . در برخی سالها در مرداد و شهریور ماه رگبارهای تند باعث جاری شدن سیل گردیده است ، سیل سال 1317 که موجب خرابی زیاد گردید از آن جمله بود ، همچنین سیل سال 1350 که در مرداد ماه جاری شد . ایران در منطقه معتدله واقع شده و باید دارای آب و هوای معتدلی باشد .

 بادها :

باد شمال : باد شمال جریان هوای مرطوب را به نواحی باختری ایران از جمله نهاوند می رساند و موجب اعتدال هوای تابستان ها می گردد .

باد باختری : این باد بیشتر در زمستان و بهار می وزد و جریان هوای مرطوب مدیترانه ای را به خطه باختر میرساند 

باد کله : بادی که از اوایل اسفند تا نزدیکی های عید می وزد ، به آن کُله می گویند . پس از زمستانی سرد و یخبندان ، این باد بوی بهار را از دشت های دور به مشام می رساند . کله باد برف های مانده را می روبد و آب می کند .

جهت بیشتر بادها در این شهر ، از باختر به خاور با کمی زاویه انحراف به سمت شمال است . گاهی در ماه های مرداد و شهریور به علت جابجائی شدید هوا و به جهت اختلاف فشاری که بین ارتفاعات و مناطق جلگه ای به وجود می آید ، بادهای سختی می وزد ، از جمله بادی که به اصطلاح محلی به آن (باد گیجه) می گویند که همان گرد باد است . ارتفاع این گرد باد گاهی به ده ها متر می رسد . چنانچه این باد در موقع برداشت گندم به خرمنی بوزد آن را یک جا به هوا برده و می پراکند ، از این جهت موجب خسارت فراوان می گردد .